Onder de naam Metamorfoze financiert het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) een programma voor behoud en digitalisering van papieren erfgoed. Archieven, boeken en kranten worden, na eventuele restauratie, in digitale vorm beschikbaar gesteld.
In de Koninklijke Bibliotheek (KB) is het Bureau Metamorfoze verantwoordelijk voor de coördinatie van het programma. De KB werkt hierin samen met het Nationaal Archief, waarbij de KB zich richt op boeken, tijdschriften en kranten, welbekend bij onderzoekers en genealogen in de vorm van Delpher (www.delpher.nl). Bijna alles wat ooit in Nederlandse, Surinaamse of Antilliaanse kranten is verschenen, kunt u hier terugvinden.
Het Nationaal Archief richt zich op de conservering en digitalisering van archieven, kaarten en bijzondere collecties.
Op dit moment financiert Metamorfoze de digitalisering van een groot aantal archieven die van specifiek belang zijn voor de geschiedenis van Suriname en de rol van Nederland op de Afrikaanse kust. Ook de door Engelse schepen gekaapte archieven (de zogenaamde Prized Papers) zijn in het kader van het programma gedigitaliseerd. Momenteel worden eveneens de Nederlandstalige archieven van de voormalige koloniën Berbice, Demerara en Essequibo gedigitaliseerd door het Nationaal Archief.
Humphrey Wessels, donateur van de Stichting voor Surinaamse Genealogie, heeft een overzicht gemaakt van bronnen die voor genealogisch onderzoek inzake Suriname van belang kunnen zijn. Het kan wel betekenen dat voor u vertrouwde archieven een tijd niet in het Nationaal Archief te raadplegen zijn. Maar het betekent ook dat de reeds gedigitaliseerde archieven nu al van huis uit te raadplegen zijn.
Dit overzicht is actueel per 1 mei 2016. Wij hebben een afspraak met het Nationaal Archief dat wij dit overzicht op onze website actualiseren op het moment dat meer archieven digitaal beschikbaar komen.
Fort Elmina, Ghana. (Bron illustratie): http://goo.gl/SKxJTx of via www.gahetna.nl
Collectie: Nationaal Archief
1 Archief Nederlandse Bezittingen Kust van Guinea (1658-1872)
Vindplaats: www.gahetna.nl nummer archiefinventaris: 1.05.14
Kerninformatie: het archief bevat informatie voor de bestudering van de organisatie van de slavenhandel en is een belangrijke informatiebron voor de Nederlandse aanwezigheid in West-Afrika
Fort Elmina in het huidige Ghana was sinds 1637 het centrum van Nederlandse bezittingen, hoofdkwartier van de West-Indische Compagnie (WIC) in West-Afrika en zetel van Nederlandse gouverneurs. Aan de Goudkust verrezen tientallen kastelen en forten, waar Afrikaanse en Nederlandse handelaren elkaar troffen. Na het verbod op de slavenhandel in 1814, verschoof de aandacht ter plaatse naar de werving van Afrikaanse soldaten voor het KNIL en naar handel in goud en ivoor. In 1872 komen de Nederlandse bezittingen in West-Afrika in bezit van Groot-Brittannië. Voor de bestudering van de organisatie van de slavenhandel en als bron voor de Nederlandse aanwezigheid in West-Afrika, is het archief van de Nederlandse Bezittingen ter Kuste van Guinea (65 meter) van groot belang. Het archief bevat ook veel informatie over een gebied waar nauwelijks eigentijdse bronnen bewaard zijn gebleven. Dit archief is reeds gedigitaliseerd.
2 Archief Sociëteit van Berbice (1720-1795)
Vindplaats: www.gahetna.nl Nummer archiefinventaris: 1.05.05
Kerninformatie: het archief geeft een zeer gedetailleerd beeld van de wijze waarop de planterskolonie functioneerde, inclusief de rol van slaafgemaakten.
De Nederlandse kolonie Berbice in het huidige Guyana kenmerkte zich door plantagelandbouw, gericht op suiker, cacao, katoen en koffie. In de 17e eeuw sloot de kamer Zeeland van de WIC een akkoord met de Zeeuwse koopman Abraham van Pere, om kolonisten en slaafgemaakten naar Berbice te brengen. Na een Franse aanval in 1712 ging de kolonie voor Van Pere verloren. Daarop sloten enkele Amsterdamse kooplieden een nieuw akkoord met de WIC, waarbij werd overeengekomen dat de compagnie slaafgemaakten leverde tegen betaling van recognitiegeld. Het aantal aangevoerde slaafgemaakten was in verhouding tot andere Nederlandse koloniën groot. In 1763 kwam het tot één van de grootste slavenopstanden in het Caraïbisch gebeid, met als voornaamste oorzaak de slechte behandeling van slaafgemaakten. Gezien de slechte financiële toestand van de WIC aan het einde van de 18e eeuw, werd in 1791 het octrooi niet langer verlengd. Vier jaar later werden ook de Sociëteit van Suriname en de Sociëteit van Berbice geliquideerd en het bestuur van deze kolonies kwam aan de Staat. Het archief van de Sociëteit van Berbice (32 meter) geeft een zeer gedetailleerd beeld van de wijze, waarop de planterskolonie functioneerde, inclusief de rol van slaafgemaakten.
3 Archief Sociëteit van Suriname (1682-1795)
Vindplaats: www.gahetna.nl Nummer archiefinventaris: 1.05.03
Kerninformatie: het archief is voor de geschiedenis van Suriname, de slavenhandel en slavernij in het gebied in de zeventiende en achttiende eeuw een onmisbare bron voor onderzoek.
Na de overdracht in 1682 van het gebied aan de Surinamerivier door de Staten van Zeeland aan de WIC en vervolgens aan de speciaal daarvoor opgerichte Sociëteit van Suriname (een combinatie van WIC, stad Amsterdam en de familie Aerssen van Sommelsdijck), draaide de plantage-economie in de zeventiende en achttiende eeuw nagenoeg geheel op slavernij. Het is het enige archief, dat zoveel informatie bevat over de kolonie Suriname en de wijze waarop deze in al zijn facetten functioneerde. De Sociëteit van Suriname (ca. 50 m. archief) was niet alleen het bestuursorgaan, maar betrof ook rechtspraak, handel en economie, militaire aangelegenheden en bevolkingszaken. Voor de geschiedenis van Suriname en de slavenhandel en slavernij in het gebied in de zeventiende en achttiende eeuw is het een onmisbare bron voor onderzoek.
4 Archief Tweede West-Indische Compagnie (1674-1791)
Vindplaats: www.gahetna.nl Nummer archiefinventaris: 1.05.01.02
Kerninformatie: de series resoluties en ingekomen stukken in het archief vormen een ongekend rijke bron voor de geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel en slavernij in de koloniën
Het belang van het archief van de Tweede West-Indische Compagnie (WIC), opgericht in 1674 na het faillissement van de oude WIC, staat buiten kijf. In 2011 is het archief (ca. 100 m.) opgenomen in het UNESCO Register Memory of the World. Het merendeel van de stukken heeft betrekking op de Nederlandse slavenhandel vanuit West-Afrika en slavernij in de koloniën Suriname, Essequebo, Demerary, Berbice en op de Antillen. Na het opheffen van het monopolie van de WIC op de handel in slaafgemaakten in 1730, namen particuliere handelaren deze handel over en bereikte de Nederlandse handel in slaafgemaakten zijn grootste omvang. De WIC ontving voortaan een vergoeding van de vrije handelaren en in de West bleef de compagnie tot het eind actief als eigenaar van slaafgemaakten op de plantages. Vooral de series resoluties en ingekomen stukken vormen een ongekend rijke bron voor de geschiedenis van de Nederlandse slavenhandel en slavernij in de koloniën.
5 Verspreide West-lndische Stukken (1614-1875)
Vindplaats: www.gahetna.nl Nummer archiefinventaris: 1.05.06
Kerninformatie: zeer waardevolle uiteenlopende documenten betreffende West-Afrika en West-Indië uit de periode 1614-1875, die betrekking hebben op de slavenhandel, het beheer van plantages en het koloniaal bestuur.
In het Nationaal Archief bevindt zich een collectie waardevolle stukken betreffende West-Afrika en West-Indië uit de periode 1614-1875, die betrekking heeft op slavenhandel, het beheer van plantages en het koloniaal bestuur. Ze zijn om uiteenlopende redenen gelicht uit verschillende archieven en collecties. De archiefvormers zijn onder meer de verschillende kamers van de WIC, het bestuur van Essequebo en Demerary, de directie van de Sociëteit van Berbice en de gouverneurs op de Kust van Guinea. De stukken vormen een completering van andere archieven. Mede vanwege veel oude bronverwijzingen wordt de collectie (6,5 meter) bijeen gehouden. Het archief kent een grote variatie, zoals brieven, resoluties, octrooien en publicaties, instructies en reglementen, rekeningen en financiële administraties, wisselbrieven, verslagen van vergaderingen, rekesten en klachten, petities, statistische gegevens van bevolking en handel, lijsten van verzonden stukken, notariële akten, monsterrollen en soldijboeken. Ook zijn er inventarissen van plantages, boedel-inventarissen, ‘memories’ en ‘aanmerkingen’, beschrijvingen van oproeren, naamlijsten van ambtenaren en plantage-eigenaren, lijsten met slaafgemaakten en kaarten en tekeningen van gebouwen en plantages. Het archief is reeds gedigitaliseerd.
Collectie: Zeeuwse Bibliotheek en Nationaal Militair Museum
6 Collecties C. J. M. Nagtglas
Vindplaats: https://weblog.dezb.nl/de-geschiedenis-van-ghana-in-zeeland-bijzondere-documenten-in-de-zeeuwse-bibliotheek/
Kerninformatie: deel van het persoonlijke archief van gouverneur Nagtglas, waaronder brieven, notities, tekeningen, kaarten, West-Afrikaanse, Nederlandse en Engelse kranten en ambtelijke rapporten over Nederlandsche Bezittingen ter kuste van Guinea
Twee kleine collecties van Cornelis Johannes Marius Nagtglas (1814 – 1897) vormen een bijzondere aanvulling op het overheidsarchief Nederlandse Bezittingen Kust van Guinea. Om een goed beeld te krijgen van de Nederlandse bezittingen stuurde gouverneur Nagtglas zijn ambtenaren het land in om dorpen en stammen in kaart te brengen en informatie te verzamelen over het dagelijkse leven, handel, gewoonten, religies en ceremonies. Deze een-na-laatste gouverneur regelde een uitruil van Nederlandse en Britse forten en de overdracht van de Nederlandse bezittingen in West-Afrika aan Groot-Brittannië. Op 6 april 1872 werd de Nederlandse vlag voor de laatste maal gestreken op Fort Elmina. Brieven en andere stukken betreffende Nagtglas’ eerdere militaire loopbaan, alsook correspondentie en verslagen over de bevolking aan de Goudkust en de onderhandelingen met de Britten zijn bewaard gebleven in de Zeeuwse Bibliotheek (0,5 meter) en het Nationaal Militair Museum (0,3 meter).
Het archief is nog niet gedigitaliseerd. Het is de bedoeling dat de inhoud in 2017 digitaal beschikbaar is op de grote archieven-site: www.europeana.eu.
Collectie: Zeeuws Archief
7 Archief Middelburgse Commercie Compagnie (1720-1889)
Vindplaats: http://www.zeeuwsarchief.nl/zoeken Bij het zoekvak ingeven MCC archief
Kerninformatie: het archief van de MCC is uniek omdat hierin de administratie over de slavenhandel door de WIC vrijwel volledig en intact aanwezig is.
De in 1720 opgerichte Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) richtte zich vanaf 1730 op handel in slaven, nadat deze was vrijgegeven door het aflopen van het octrooi van de WIC op West-Afrika. Tijdens de 18e eeuw was de MCC een van de belangrijkste Nederlandse slavenhandelaren. Na de afschaffing van de slavenhandel bleef de MCC bestaan als scheepswerf. Het archief (100 meter) omvat vooral de activiteiten rondom slavenhandel. In totaal zijn er 113 slavenreizen gemaakt tussen 1732 en 1804, waarbij naar schatting 32.000 slaafgemaakten van Afrika naar West-Indië zijn gebracht. Van bijna elke reis zijn journaal, monsterrol, soldijboek en cargaboek (in- en verkoop) bewaard, die samen een indringend beeld geven van de praktijk van de slavenhandel. Het MCC archief, in 2011 op het UNESCO Register Memory of the World geplaatst, is uniek, omdat hierin de administratie van een slavenhandelaar nagenoeg volledig aanwezig is. Het archief is wereldwijd een bijzondere bron van gedetailleerde administratieve gegevens over de handel in slaafgemaakten.
8 GIDS 102 Staten van Zeeland en Suriname
Vindplaats: http://www.zeeuwsarchief.nl/zoeken Bij het zoekvak ingeven gids 102.
Of via: www.Archieven.nl
Het Zeeuws archief is door de prima digitalisering goed ontsloten.
Kerninformatie: Gids102 biedt een overzicht van de ruim 25.000 documenten betreffende Suriname die aanwezig zijn in het Archief van de Staten van Zeeland en het Archief van de Rekenkamer van Zeeland.
Wie meer wil weten over de geschiedenis van Suriname als Zeeuwse kolonie kan al vanaf 25 februari 2011 online archiefstukken raadplegen uit het Zeeuws Archief. Meer dan 25.000 pagina’s zijn geconserveerd en digitaal toegankelijk gemaakt in de gids ‘Staten van Zeeland en Suriname’. De archiefstukken geven informatie over de beginperiode van de Nederlandse invloed in Suriname (1667-1684), de vestiging van Zeeuwen aldaar en de pogingen om de kolonie winstgevend te maken. In de gids vindt u informatie over de vroegste geschiedenis van de bemoeienis van Nederlanders met Suriname. Het gewest Zeeland heeft ten aanzien van de Wilde Kust een bijzondere rol vervuld. Van de verovering in 1667, tot 1683, het jaar van de feitelijke verkoop aan de Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname, is Suriname een kolonie geweest van het gewest Zeeland. De gedigitaliseerde 25.077 pagina’s zijn afkomstig uit twee verschillende archieven: de Staten van Zeeland en de Rekenkamer van Zeeland. De stukken handelen over Suriname in de periode 1667-1684 en omvatten de (gedrukte) notulen van de Staten van Zeeland, de besluiten van het dagelijks bestuur, de Gecommitteerde Raden, en de rekeningen met bijlagen ‘betreffende de expeditie naar Suriname’. De gedigitaliseerde archiefstukken zijn online te raadplegen via www.archieven.nl of via de website van het Zeeuws Archief, www.zeeuwsarchief.nl. U krijgt de geschiedenis in een brede context aangeboden. De volledige serie Notulen van de Staten en de volledige serie resoluties van het dagelijks bestuur van het gewest, de Gecommitteerde Raden, zijn gedigitaliseerd. De expeditie naar Suriname was een ongekend grote onderneming, die ook haar stempel zette op andere besluiten van deze besturen. Ook de rekeningen in de jaren 1667-1684, opgemaakt door de ontvanger-generaal betreffende zijn administratie te lande, zijn in hun geheel digitaal online beschikbaar. Het is dus vrij eenvoudig te achterhalen welke andere ontvangsten en uitgaven mogelijkerwijze met de Suriname-expeditie samenhangen. Voor de gebundelde zelfstandige rekeningen zie de Inventaris van het Archief van de Rekenkamer van Zeeland, ‘Rekenkamer C’ (toegang 508). Toegevoegd zijn de al eerder gescande ingekomen brieven uit het ‘dossier van Brieven ingekomen uit Suriname’. Van veel van deze brieven had Philip Dikland in Paramaribo al transcripties ter beschikking gesteld (http://files.archieven.nl/239/f/GIDS102/2035-transcripties.pdf). Dikland moest helaas werken met vaak slecht leesbare fotokopieën. Deze beperking is nu weggevallen.
Collectie: The National Archives (UK)
9 Fortenadministratie Kust van Guinea (1793-1803)
Vindplaats:http://discovery.nationalarchives.gov.uk/results/r?_ser=HCA+32&id=C8630&_q=coast+guinea
Vindplaats: http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/record?catid=7319&catln=3
Kerninformatie: documenten van Fort Elmina en van de buitenkantoren, met details van het dagelijks leven op de forten. Financiële administratie van de forten, overzichten van inkomsten en uitgaven, monsterrollen, soldijboeken, alsmede overzichten van slaafgemaakten op de forten en testamenten
In The National Archives (TNA) in Kew nabij Londen bevindt zich ook nog Nederlands archiefmateriaal betreffende slavernij en slavenhandel. In het archief van het High Court of Admiralty is onlangs een deel van de administratie van de Nederlandse forten op de Kust van Guinea uit de periode 1793-1803 ontdekt (circa 1,5 meter). Dit is destijds door Engelse schepen gekaapt en uiteindelijk beland in het archief in Londen. Deze zogeheten Prize Papers bevatten archivalia van Fort Elmina en van de buitenkantoren, met details van het dagelijks leven op de forten. De archivalia omvatten financiële administratie van de forten, overzichten van inkomsten en uitgaven, monsterrollen, soldijboeken, alsmede overzichten van slaafgemaakten op de forten (met namen, herkomst, ouderdom en lichamelijke geschiktheid of gebreken). Er zijn verder lijsten van aanwezige koopmanschappen en vivres (levensmiddelen) en van uitgaven voor goederen en diensten. Ook zijn er minuten van uitgaande brieven en inventarissen van kanonnen en ammunitie, medicijnen en instrumenten, lijsten van boeken en papieren tot aan onkosten voor maaltijden op Nieuwjaar. Tenslotte zijn er nog inventarissen van de verkoop van desolate boedels van personen die daar zijn overleden en die geen testament hadden. De testamenten zijn zeer uitvoerig met opsommingen van boeken, schilderijen, huisraad, kleding en persoonlijke slaafgemaakten.
De collectie in het Nationaal Archief bestaat uit digitale reproducties van het deel van het archief van de High Court of Admiralty dat de zogenaamde ‘Prize Papers’ bevat. Nationaal Archief, Den Haag, High Court of Admiralty: Prize Papers (Sailing Letters), nummer toegang 2.22.24.
10 Archieven Essequebo, Demerary en Berbice (1681-1795)
Vindplaats: http://discovery.nationalarchives.gov.uk/details/r/C4302
Kerninformatie: belangrijkste bron voor de geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in de koloniën Essequebo en Demerary
In het archief Colonial Office (CO) van het TNA bevinden zich stukken, ingekomen bij de kamer Zeeland van de WIC uit Essequebo en Demerary (1686-1792; circa 6 meter), onderdelen betreffende Berbice (1681-1795; circa 6 meter). Deze stukken zijn in 1818 en 1819 aan Engeland overgedragen, nadat deze koloniën in 1814 aan Engeland werden toebedeeld. Ook deze archivalia behoren naar hun aard raadpleegbaar te zijn in het Nationaal Archief. De stukken zijn in 1961 beschreven door mevrouw Meilink-Roelofsz van (destijds) het Algemeen Rijksarchief. Voor de geschiedenis van de Nederlandse aanwezigheid in de koloniën Essequebo en Demerary is de serie ingekomen stukken bij de kamer Zeeland een van de belangrijkste en meest volledige bronnen. De serie correspondentie in TNA is, op de jaren 1690-1700 na, compleet. De meegestuurde stukken bevatten plantage-inventarissen, overzichten van slaafgemaakten, lijsten van gevraagde en verhandelde goederen van en naar de West, processtukken, monsterrollen, financiële stukken en schetsen en tekeningen van versterkingen en plantages. De stukken over Berbice bevatten belangrijke onderdelen van het archief van de Sociëteit, zoals notariële protocollen en notulen van de hoven van Politie en Justitie. Ook zijn er overzichten van personeel, militairen, wapens en munitie en lijsten met belastinggelden. Boedelinventarissen van plantages geven details van wat er op de plantages aanwezig was, van huisraad tot personeel en slaafgemaakten. Registers met hypotheekakten, landgunningen en grondbrieven geven inzicht in de kadastrale verdeling van het gebied. Opvallend is een kaartboek van Berbice (dat niet in kopie in Nederland is bewaard gebleven) van de landmeter Cederkreutz uit 1766. Het omvat ruim 100 handgetekende kaarten in kleur. Deze onderdelen ontbreken in de archieven van de WIC en de Sociëteit van Berbice.
Collectie: National Archives of Guyana
11 Dutch Series Guyana
Vindplaats: http://www.migan.org/index.php/national-archives-of-guyana;isdiah
Kerninformatie: zie beschrijving bij paragraaf 10.
De zogenaamde Dutch Series (ca. 25 m.) in de National Archives of Guyana bestaat uit het archief van het lokale Nederlandse bestuur van de koloniën Essequebo, Demerary en Berbice, 1735-1819, aangevuld met andere Nederlandse collecties. Deze gedetailleerde documenten van lokale politie, justitie en notarissen geven inzicht in de achttiende-eeuwse en vroeg negentiende-eeuwse samenleving, van dagelijks leven tot slavenopstanden, in de plantagekoloniën Essequebo, Demerary en Berbice. Vanwege de samenstelling en inhoud is ook deze collectie opgenomen in het UNESCO-register Memory of the World. Het archief bestaat uit de volgende grote series: notulen Hof van Politie Essequebo
1744-1787, notulen Hof van Justitie Essequebo 1735-1779, notulen Hof van Politie Demerary 1775-1789, notulen Hof van Justitie Demerary 1752-1779, gecombineerde Raden van Politie en Civiele Justitie Demerary en Essequebo 1774-1793, Raad van Politie 1794-1814, Raad van Civiele Justitie 1793-1814, Raad van Criminele Justitie 1793-1814, ordonnanties en publicaties Berbice 1734-1810, notulen Hof van Politie Berbice 1755-1810, notulen Hof van Justitie Berbice 1745-1809, rekesten aan Hof van Justitie Berbice 1778-1808, akten van veiling en toewijzing slaven Berbice 1769-1775, akten van toewijzing van land en opmeting Berbice 1765-1802, overlijdensregister Berbice 1766-1798 en protocollen Nederlandse notarissen in Essequebo, Demerary en Berbice 1762-1819. De Dutch Series in Guyana zijn verwant en complementair aan stukken over Essequebo, Demerary en Berbice, die elders in dit overzicht beschreven zijn, zoals Sociëteit van Berbice, Nieuwe WIC, en Verspreide West-Indische stukken van het Nationaal Archief en aanwezige stukken bij The National Archives UK (Colonial Office 116).